فولاد سبز؛ ضرورت گریزناپذیر

به گزارش اکونگار به نقل از دنیای معدن؛ بدون تردید، «تغییر اقلیم» یکی از مهمترین چالش‌های قرن حاضر است. افزایش سرعت گرمایش زمین (Global Warming) در سال‌های گذشته مُنجر به تغییرات اقلیمی، خشکسالی، افزایش آتش سوزی جنگل‌ها و از بین رفتن‌ آن‌ها شده و زندگی بشر بر روی کره خاکی را به خطر انداخته است.

بُروز سیلاب‌های ناگهانی، خشکسالی های طولانی، قحطی و شیوع اپیدمی‌ها، گرما و سرمای بی موقع و شدید، ذوب شدن یخ‌ها، بالا آمدن سطح دریاها، وقوع سیل‌ با شدت بالا از جمله تبعات و پیامدهای گرمایش زمین است.

میانگین دمای کُره زمین در ۵۰ سال گذشته به صورت مستمر رو به افزایش بوده و در این مدت میانگین دمای زمین ۰.۷ درجه سانتیگراد افزایش داشته است و پیش بینی می‌شود تا سال ۲۱۰۰ میلادی دمای کره خاکی بین ۱.۸ تا ۴ درجه سانتیگراد افزایش پیدا کند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد گرمایش زمین بیشتر تحت تاثیر ۲ عامل، افزایش گازهای گلخانه‌ای و چرخه آب و هوایی «اِل نینو» است که البته افزایش گازهای گلخانه‌ای و مصرف بالای سوخت‌های فُسیلی در جهان صنعتی امروز اصلی‌ترین عامل گرمایش زمین در بین این ۲ عامل محسوب می شود.

گرمایش زمین چه میزان ایران و اصفهان را تحت تاثیر قرار می دهد؟

ایران که در منطقه خاورمیانه با شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک قرار دارد، تنها یک سوم میانگین جهانی بارندگی‌ها را داراست و این در حالی است که میزان تبخیر آب در کشورمان سه برابر میانگین دنیاست از این رو آسیب پذیری بالایی مقابل تغییر اقلیم دارد.

کمی نزولات جوی در کنار تبخیر بالا باعث شده، سرانه بیابان‌ها در ایران سه برابر میانگین جهانی باشد، ایرانیان تنها یک سوم میانگین سرانه جنگل‌های دنیا را داشته باشند و افزون بر ۸۰ درصد کشور از آب و هوایی خشک و نیمه خشک برخوردار باشد.

وجود هفت میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار اراضی بیابانی و نرخ بالای فرسایش خاک و فراوانی رویدادهای اقلیمی مانند هجوم ریزگردها و گرد و غبار، سیل، خشکسالی، آتش سوزی و طوفان‌ باعث شده فعالان محیط زیست نسبت به پیامدهای تغییر اقلیم در ایران نگران باشند.

نقشه افزایش دمای سطح زمین در یک قرن گذشته، نشان‌دهنده آسیب‌پذیری ایران از تغییرات اقلیمی بیش از متوسط جهانی است و اصفهان در مرکز ایران نیز متاثر از این تغییرات است.

بدلیل موقعیت جغرافیایی خاص اصفهان، تغییرات اقلیمی، پیامدهای بیشتری برای این استان بوجود می‌آورد که خشکسالی و ایجاد کانون‌های گرد و خاک نمونه ای از آن‌هاست که در آینده نزدیک موجب بروز پدیده هجوم ریزگردها در استان و کشور خواهد شد.

مطالعه و بررسی اعداد و ارقام سنجه‌های هواشناسی ۳۵ سال گذشته اصفهان نشان‌دهنده کاهش میانگین بارندگی‌های ۱۰ ساله و افزایش سالیانه دمای هوای اصفهان است که موید صحت پیش‌بینی‌های آینده در خصوص تاثیر گرمایش زمین بر اصفهان است.

صنایع سبز دنبال چه هستند؟

در دنیای صنعتی امروز که افزایش گازهای گلخانه‌ای و مصرف بالای سوخت‌های فُسیلی موجب ازدیاد روزافزون آلاینده هایی شده که مشکلات فراوانی برای محیط زیست و سلامتی انسان ها ایجاد می کنند، در بیشتر بخش‌های صنعتی تحقق مفهومی موسوم به «صنعت سبز» راهکار مقابله با این چالش شناخته می‌شود.

«صنایع سبز» به واحدهای تولیدی اطلاق می‌شود که در تولید خود از روش‌های سازگار با محیط زیست بهره می برند و یا محصولات سازگار با طبیعت تولید می‌کنند، این صنایع در صدد هستند تا با رفع بخشی از نگرانی‌های زیست محیطی، معضلات صنعت برای محیط زیست را به حداقل برسانند تا در تحقق عدالت اجتماعی و کاهش مخاطرات محیط زیستی نقش آفرین باشند.

صنایع سبز بر اساس شاخص هایی مانند مصرف انرژی، ارتقای سطح دانش و فرهنگ محیط زیستی، جایگزینی انرژی های پاک و اخذ گواهینامه‌های مربوطه درجه بندی می شوند و امروزه صنایع پیشرو بدنبال دستیابی به این صنعت در همه جنبه های فعالیت های خود هستند.

در دنیای امورز صنعت سبز به عنوان صنعتی راهبردی و رو به پیشرفت شناخته می شود چراکه برای بدست آوردن جایگاه ذهنی مناسب بین مشتریان و بازارهای داخلی و خارجی یک عامل مهم به حساب می آید، از این رو صنایع تمام تلاش خود را برای کاهش آلایندگی‌ها و صنعت سبز شدن بکار گیرند.

ارتقای آگاهی و افزایش سطح دانش مردم در حوزه موضوعات زیست محیطی که به مدد تلاش رسانه ها صورت گرفته است موجب شده شمار زیادی از مصرف‌کنندگان، اعم از مصرف کنندگان خرد و کلان، توجه به ملاحظات اجتماعی و زیست محیطی را در خریدهای خود بگنجانند بنابراین کارخانجات و تولید کنندگان سبز جایگاه ویژه ای در ذهن و سبد خرید مشتریان دارند.

به هر سو امروز شاهد رقابت جدی و سازنده بین صاحبان صنایع در بکارگیری اصول زیست محیطی در جریان تولید هستیم که این ثمره ایجاد نگرش زیست محیطی در بین صاحبان صنایع و توجه به محیط زیست است و از این رو بسیاری عقیده دارند در آینده موفقیت صنعت در گرو سبز شدن آن است.

فولاد سبز چیست؟

محصولات تولیدی «صنایع فولاد سبز» با نام «فولاد سبز» شناخته می شود که با توجه به سهم به نسبت بالای این صنایع در تولید آلاینده ها حرکت به سمت تولید این فولاد مورد توجه تولیدگان شاخص این حوزه قرار گرفته است.

«فولاد سبز» مزایا و کارایی فراوانی از جمله مزایای اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، نوآوری، خلق فرصت های شغلی، افزایش درآمد و توانمندسازی، استفاده بهینه از منابع و کاهش آلودگی به همراه دارد.

بدون تردید تلاش زیادی که در سال های اخیر برای حساس‌سازی صنایع، بویژه صنعت فولاد نسبت به مقوله محیط زیست انجام شده باعث شده شرکت های فولادی سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این زمینه انجام دهند و امروزه برندهای سبز فولادی، تبلوری از مفهوم توسعه پایدار و مبتنی بر اهمیت توجه به مسوولیت‌های اجتماعی و الزامات زیست محیطی تلقی می شوند.

صنعت فولاد با تولید فولاد سبز می تواند در کنار سودآوری بیشتر به کسب قدرت و برتری در عرصه های ملی،بین المللی و صادرات نایل شود و حرکت به سمت تولید این فولاد موجب توفیق مادی و معنوی است چرا که محبوییت نزد عموم مردم و اجتماع را به همراه دارد.

بدون تردید حرکت به سمت تولید «فولاد سبز» می تواند زمینه ارتباط خوب و سازنده بین صنعت و محیط زیست را فراهم کند و فضایی برای تبادل دستاوردها و تجربیات واحدهای صنعتی در حوزه های محیط زیستی مهیا کند.

تاثیر تولید فولاد سبز بر روند تولید چیست؟

بر اساس گزارش انجمن جهانی فولاد، سهم تولید آهن و فولاد در انتشار گازهای کربنی موسوم به گازهای گلخانه ای (GHG) حدود هفت درصد است و تولیدکنندگان فولادی که در فرآیند تبدیل آهن به فولاد از ذغال سنگ و آلاینده‌های سنگین سوخت های فسیلی در کوره های بلند استفاده می‌کنند سهم مهمی از این میزان انتشار گازهای گلخانه ای را بر عهده دارند.

امروزه ثابت شده که گازهای گلخانه ای (GHG) نقش موثر و تأثیر شگرفی بر تغییرات آب و هوایی و اقلیمی دارد و از این رو صنایع پیشرو فولادی در جهان به دنبال کاهش دی اکسید کربن و گازهای گلخانه ای هستند که در روند تولید کُک متالورژیکی در کوره های بلند ایجاد می شود.

حذف کوره‌های بلند که تولید کننده مقادیر زیادی دی اکسید کربن و گازهای گلخانه ای هستند در دستور کار صنعت فولاد سبز قرار دارد و این صنعت با یک شیب مطلوب دست به پذیرش کوره‌های الکتریکی قوسی زده است که جایگزین مطمئنی برای کوره‌های بلند که به طور معمول برای تولید فولاد استفاده می‌شود به شمار می رود.

صنعت جهانی فولاد برای تولید «فولاد سبز» در حال چرخش به سوی تولید فولاد در کوره‌های قوس الکتریکی است و با توجه به پدیده گرمایش زمین و ضرورت کاهش تولید گازهای گلخانه ای، تولید فولاد در کوره‌های قوس الکتریکی به سرعت جایگزین تولید فولاد به روش سنتی با مصرف ذغال سنگ در کوره های بلند می‌شود.

تحلیل جدید سازمان «نظارت بر انرژی جهانی» حاکی از آن است که در آینده نزدیک ۴۳ درصد از ظرفیت تولید فولاد برنامه‌ریزی شده جهانی بر اساس کوره‌های قوس الکتریکی خواهد بود، این میزان در سال ۲۰۲۲ کمتر از ۳۵ درصد و در سال پیش کمی بیشتر از ۳۵ درصد بوده است.

البته برخی از کارشناسان صنعت فولاد اعتقاد دارند روند تحول برای انتقال به سمت تولید «فولاد سبز» به اندازه کافی سریع اتفاق نمی‌افتد و اگر با روند فعلی تولید فولاد با استفاده کوره های بلند و استفاده از سوخت فسیلی استمرار یابد، تا سال ۲۰۵۰، سهم تولید فولاد از کوره‌های قوس الکتریکی تنها تا حد ۴۰ درصد خواهد رسید.

کارشناسان محیط زیست هشدار داده اند که کوره‌های قوس الکتریکی باید تا سال ۲۰۵۰ دست کم ۵۳ درصد از کل ظرفیت تولید فولاد جهان را به خود اختصاص دهند تا دنیا در مسیری که به هدف محدودیت روند زمانی گرمای ۱.۵ درجه سانتیگراد باقی مانده‌است برسد.

به هرحال بدون تردید انتقال از تولید فولاد مبتنی بر استفاده از ذغال سنگ در حال شروع است و توسعه‌دهندگانی که اکنون ظرفیت تولید آهن و فولاد مبتنی بر ذغال سنگ را اضافه می‌کنند در آینده نچندان دور با خطر مواجه شدن با خسارت مادی و اعتباری در آینده مواجه خواهند شد.

راه‌های دیگر دستیابی به «فولاد سبز» است

حرکت به سمت «انرژی پاک» راه دیگر دستیابی به «فولاد سبز» است هرچند سال‌هاست که صنعت راهبردی فولاد به عنوان یکی از صنایع انرژی بَر، بهره مندی از انرژی های تجدید پذیر را در دستورکار خود قرار داده است ولی در حال حاضر سهم تولید انرژی های پاک و تجدید پذیر شامل نیروگاه های آبی و بادی و خورشیدی سهم قابل توجهی در این صنعت نیست.

تولید انرژی با روش های تجدید ناپذیر مانند سیکل ترکیبی، حرارتی و گازی همچنان علاوه بر افزایش آلودگی هوا و محیط زیست، سهم قابل توجهی نیز در گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی و اقلیمی دارد.

صنعت فولاد ایران نیز که با محدودیت‌هایی انرژی الکتریکی در تابستان و محدودیت های گازی در زمستان مواجه است بدون تردید برای تحقق تولید سالیانه حدود چهل و پنج میلیون آهن، فولاد و محصولات فولادی باید به دنبال توسعهٔ انرژی‌های تجدیدپذیر باشد.

جایگزینی کوره های بلند با کوره های قوس الکتریکی و حرکت به سمت «انرژی پاک» تنها راه‌های دستیابی به فولاد سبز نیست، کاهش آلاینده ‌ها مهمترین هدف «فولاد سبز» است و این مهم می‌تواند از طریق بکارگیری غبارگیرها و فیلترهای پیشرفته، بازچرخانی گازها و آب های فرآیندی و یا حتی با کاشت نهال محقق شود.

اقدامات فولادسازان اصفهانی برای حرکت در مسیر «فولاد سبز»

صنعت فولاد اصفهان که در بسیاری از عرصه‌ها گوی سبقت را از دیگر فعالان صنعت فولاد و حتی صنایع دیگر کشور ربوده، در زمینه حرکت در مسیر «فولاد سبز» اقدامات زیادی انجام داده است که البته با توجه به شرایط جغرافیایی و توپوگرافی استان و بویژه کلان شهر اصفهان جا دارد این اقدامات با شتاب و دامنه بیشتر تداوم داشته باشد.

فولاد مبارکه به عنوان شرکتی پیشگام در صنعت فولاد کشور، برای تحقق «فولاد سبز» و «کاستن محدودیت های انرژی در کشور» سال هاست با اجرای طرح های درخت کاری و بازچرخانی بدنبال کاهش آلاینده هاست ولی تنها به این ۲ شیوه اکتفا نکرده است و این شرکت از ۲ سال گذشته، پا در عرصه استفاده از انرژی پاک گذاشته و از سال گذشته با طراحی نیروگاه‌های سیکل ترکیبی، خورشیدی و بادی، توانسته اقداماتی بی‌سابقه‌ را در این حوزه زیرساختی کشور رقم بزند.

شرکت فولاد مبارکه در راستای عملیاتی کردن «فولاد سبز» بدنبال احداث بزرگترین نیروگاه خورشیدی کشور است که مراحل اولیه احداث آن انجام شده است و عملیات احداث نیروگاه بادی این شرکت نیز به‌زودی آغاز می شود.

فولاد مبارکه از سال گذشته با عقد تفاهم نامه «احداث ۶۰۰ مگاوات ظرفیت نیروگاه خورشیدی» با «سازمان انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق (ساتبا)» بدنبال ایجاد بزرگ‌ترین نیروگاه متمرکز خورشیدی کشور است.

ذوب آهن اصفهان نیز بعنوان قدیمی ترین تولید کننده صنعتی فولاد در کشور است، هم‌اکنون با اجرای هفت پروژه زیست محیطی در حال حرکت سمت کاهش آلاینده ها و تولید فولاد سبز است.

تغییر فرآینده‌های تولید، استفاده از فیلترهای پیشرفته و بازچرخانی گازهای فرآیندی و آب مورد استفاده ماشین آلات از جمله پروژه های ذوب آهن برای حرکت در مسیر تولید فولاد سبز است.

فولاد کویر بزرگترین تولید کننده فعلی میلگرد در کشور نیز اقدامات گوناگونی مانند کاشت ۶ میلیون نهال، احداث کارخانه فرآوری آب برای تولید ۹۰ لیتر بر ثانیه آب مقطر از فاضلاب شهری کاشان و پیش‌بینی نصب غبارگیر برای جذب آلودگی‌ها و رساندن آن به زیر استانداردهای جهانی، را برای رسیدن به فولاد سبز به پیش برده است.

این اقدامات نویدبخش است، اما مسلما کافی نیست و بهبود وضعیت اصفهان به اقداماتی بیشتر و البته سریع تر نیاز دارد. سهم منابع ثابت در آلودگی هوای اصفهان اگرچه در آخرین پژوهش ها نسبت به منابع متحرک پایین تر ارزیابی شده است، اما نمی توان از آن چشم پوشی کرد و نسبت به آن بی تفاوت بود. به نظر می رسد یک طرف باید از اقدامات انجام شده توسط صنایع فولادی استان حمایت نمود و تسهیلات مورد نیازشان برای حرکت به سمت صنعت سبز را فراهم کرد و از طرفی نیز با تخلفات و قصورات زیست محیطی آن ها به شکل موثر و جدی برخورد شود.

استان اصفهان با تولید بیش از ۴۰ درصد فولاد کشور، قُطب تولید فولاد ایران است و چُدن، آهن و فولاد بیشترین صادرات این استان را تشکیل می دهد و حتی محصولات تولیدی از آهن و چُدن نیز رتبه سوم، در بین اقلام صادراتی استان را دارد و صنعت فولاد پیشران حرکت به صنعت سبز در استان است.