فصل ظهور «کارگران ارزان» در ایران / باید و نبایدهای جانشینان کارگران افغانستانی

به‌گزارش اکونگار: در کنار اینکه بسیاری با خروج نیروهای کار افغانی از ایران موافق بودند ولی در برابر طیفی هستند که در مورد روند یکباره خروج این کارگران نگرانی‌هایی را مطرح می‌کنند زیرا به‌نوعی باید گفت که بازار، کارفرماها و برخی قوانین نانوشته در ایران به این کارگران عادت کرده بودند که به‌دلیل چشم پوشی قانون به‌خصوص در 2 دهه اخیر در اختیار این کارگران بود و حالا با خروجشان از ایران برخی مشاغل را با چالش‌ اساسی یعنی نبود نیروی کار ماهر و خطر ورشکستی روبه‌رو کرده است زیرا این کارگران اغلب با دستمزد، بدون بیمه و موارد قانونی حاضر به فعالیت بودند که این نوع رفتار از سوی کارگر ایران رد خواهد شد و در ادامه شرایط و حقوق عادلانه‌تری مطالبه می‌کند. با این حال هنوز خیلی زود است که بخواهیم در این مورد به‌صورت قطعی تحلیلی داشته باشیم چون برای بررسی دقیق‌‎تر به داده‌های جدید و البته مشاهدات عینی نیاز داریم که به‌اندکی زمان نیاز دارد.

توجه داشته باشید که بعد از حمله ‌غربی‌ها به ایران هنوز بسیار از بازارهای کار ایران به‌صورت کامل بازگشایی نشده است تا با خلاء کارگران افغانستانی روبه‌رو شویم احتمال دارد باتوجه به شرایط دشوار اقتصادی و البته نبود شغل و مسدود بودن مراحل رفع بیکاری، کارگران ایرانی تمایل به جانشینی کارگران افغان باشند. در ادامه این گزارش به‌همین مورد خواهیم پرداخت که بازار کار ایران در بعد از حضور افغان‌ها چه شرایطی را تجربه خواهد کرد.

چالش‌های بازار کار بعد از خروج افغان‌ها

موضوع مهاجرت کارگران افغان از ایران و تاثیر آن بر بازار کار و اقتصاد، چالشی پیچیده و چندبعدی است که باید از جوانب مختلف بررسی شود. در این مورد ابتدا باید به «نقش کارگران افغان در بازار کار ایران» اشاره کنیم و بگوییم این قشر نقش مهمی را در برخی صنایع و بخش‌های صنعتی، به‌ویژه در کارهای خدماتی، ساختمانی، کشاورزی و صنایعی که نیاز به نیروی کار فیزیکی و کم‌هزینه دارند، ایفا می‌کردند. این کارگران معمولا در مشاغلی مشغول بودند که کمتر مورد توجه نیروی کار ایرانی قرار دارد.

در ادامه باید به «جای خالی کارگران افغانستانی» هم نگاهی داشته باشیم و بگوییم که اگر کارگران افغان به‌صورت گسترده از ایران مهاجرت کنند یا حضورشان کاهش یابد، احتمالا در کوتاه‌مدت برخی صنایع و بخش‌ها دچار کمبود نیروی کار خواهند شد. این کمبود می‌تواند باعث افزایش هزینه‌های تولید و کاهش بهره‌وری شود. که در اولین قدم دامن کارفرماهایی را خواهد گرفت که علاقه‌مند به این کارگران بودند.

«آسیب اقتصادی» مورد دیگری است که باید به آن بپردازیم. در این مورد باید اضافه کنیم که در کوتاه‌مدت با کاهش نیروی کار ارزان‌قیمت روبه‌رو خواهیم شد که این موضوع می‌تواند به افزایش هزینه‌های تولید منجر شود و ممکن است تورم در برخی کالاها و خدمات افزایش یابد و روند فعالیت برخی کسب‌وکارها را مختل کند ولی در بلندمدت ممکن است بازار کار به تدریج با ورود نیروی کار ایرانی یا سرمایه‌گذاری در فناوری‌ها و صنایع نوظهور، خود را هماهنگ کند. این فرآیند ممکن است چالش‌هایی داشته باشد اما به مرور می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد.

کدام صنف‌ها آسیب خواهند دید

کاهش حضور کارگران افغان ممکن است باعث افزایش فرصت‌های شغلی برای نیروی کار ایرانی شود، به‌ویژه در بین اقشار کم‌درآمد. همچنین دولت و کارفرمایان ممکن است برای ارتقای شرایط کاری و بهره‌وری تلاش کنند. نباید فقط از دید اقتصادی به این چالش نگاه کرد. مهاجرت کارگران افغان مسایل انسانی و اجتماعی را نیز به همراه دارد که باید با حساسیت و احترام به حقوق انسانی آنها را مدنظر قرار داد. آنها در ایران عمدتا در صنف‌ها و بخش‌هایی فعالیت می‌کردند که نیاز به نیروی کار زیاد و اغلب با دستمزد پایین دارند. این بخش‌ها معمولا شامل مشاغلی هستند که نیروی کار ایرانی کمتر تمایل به انجام آنها دارد یا بازار کار ایرانی در آنها کمتر پاسخگو است. مهم‌ترین صنف‌ها و بخش‌هایی که افغان‌ها در ایران مشغول به کار بوده‌اند عبارت‌اند از فعالیت‌های ساختمانی، کشاورزی و باغبانی و کارهای فصلی مرتبط، خدمات و کارهای نظافتی، صنایع کوچک و کارگاه‌ها، حمل‌ونقل و باربری، بازار و مشاغل روزمزد و ... به‌دلیل عدم حضور کارگر ماهر با چالش‌هایی روبه‌رو خواهد شد.