«اکونگار» بررسی می‌کند؛
تاثیر حذف یارانه ثروتمندان بر معیشت جامعه /ساماندهی نظام یارانه سوخت خیلیدورخیلی نزدیک
ساماندهی نظم یارانه ها همواره یکی از دغدغه‌های اقتصادی جامعه محسوب می‌شود که حالا دولت چهاردهم قصد دارد با اصلاح ساختار یارانه سوخت این روند را آغاز کند.
به‌گزارش اکونگار: نظام یارانه‌ها در ایران از ابتدای شکل‌گیری خود با هدف حمایت از اقشار کم‌درآمد، بهبود رفاه عمومی و کاهش فشار هزینه‌های اساسی بر خانوارها طراحی شد. در دهه‌های نخست، یارانه‌ها عمدتاً به‌صورت غیرمستقیم و بر روی کالاها و خدمات اساسی همچون نان، سوخت، آب، برق و برخی مواد غذایی پرداخت می‌شد. این شیوه به دلیل گستره وسیع مشمولان، عملاً به تمامی اقشار جامعه تعلق می‌گرفت و تفاوتی میان دهک‌های درآمدی وجود نداشت. با گذشت زمان و افزایش فشار بر منابع مالی دولت، طرح «هدفمندسازی یارانه‌ها» در سال ۱۳۸۹ اجرا شد. بر اساس این طرح، بخشی از یارانه‌های غیرمستقیم حذف و در قالب یارانه نقدی به همه شهروندان پرداخت گردید. هرچند این اقدام در ابتدا با استقبال عمومی مواجه شد، اما به مرور، با افزایش تورم، کاهش ارزش واقعی یارانه نقدی و فشار بر بودجه عمومی، کارآمدی آن مورد تردید قرار گرفت. در ادامه دولت‌ها هر کدام تلاش کردند تا در مبارزه با مافیا یارانه دهک‌های بالایی را حذف و درآمد آن را به جامعه تزریق کنند. در این مورد دولت تلاش دارند تا با حذف یارانه دهک‌های بالایی شرایط معیشتی را بهبود دهد اما برای چگونگی انجام این سیاست‌ها باید در انتظار آینده بود در ادامه به چالشهای جدید دراین حوزه اشاره خواهیم کرد.
انتقادها برای اصلاح ساختار
اصلاح ساختار یارانه‌ها در ایران نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، نظام داده‌محور برای شناسایی گروه‌های هدف و توجه به آثار اقتصادی و اجتماعی این تصمیمات است تا بتوان از یک‌سو عدالت اجتماعی را تقویت و از سوی دیگر پایداری مالی کشور را حفظ کرد.
از مهمترین نقدهای وارد بر ساختار یارانه‌ای کشور می‌توانی به «عدم هدف‌گیری دقیق» اشاره کنیم. تخصیص یارانه به تمام افراد جامعه، حتی دهک‌های بالای درآمدی، منجر به هدررفت منابع و کاهش اثربخشی آن شده است. همچنین «ایجاد فشار بر بودجه عمومی»، سهم بالای یارانه‌ها در هزینه‌های دولت باعث کاهش توان مالی در سایر حوزه‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری زیرساختی شده است.
«اثر تورمی» یکی دیگر چالشهای مورد توجه است. در این مورد برخی تحلیلگران معتقدند که تأمین مالی یارانه‌ها از طریق منابع غیرپایدار می‌تواند به رشد نقدینگی و تورم دامن بزند. در همین روند به «کاهش انگیزه بهینه‌سازی مصرف» برخورد می‌کنیم. به‌ویژه در بخش انرژی، قیمت پایین سوخت و حامل‌های انرژی موجب مصرف بی‌رویه و اتلاف منابع شده است.
تاثیر حذف یارانه سوخت بر معیشت جامعه
یارانه‌ها در ایران همواره نقش مهمی در اقتصاد و معیشت خانوارها ایفا کرده‌اند. با این حال، نظام پرداخت یارانه کنونی با چالش‌هایی نظیر عدم هدفمندی و بهره‌مندی نابرابر دهک‌های مختلف جامعه مواجه است. یکی از راهکارهای مطرح برای بهبود این وضعیت، حذف یارانه از دهک‌های بالایی جامعه و تخصیص منابع حاصله به دهک‌های پایین‌تر با هدف بهبود وضعیت معیشتی آنهاست. این سند بر پایه تحلیل‌های اقتصادی-اجتماعی، تجربیات جهانی و چارچوب‌های سیاستی تدوین شده است تا راهبردی منسجم برای اجرا، پایش، ارزیابی و بهینه‌سازی طرح حذف یارانه‌های بالای درآمد ارائه دهد. این اقدام با هدف کاهش بار مالی دولت، افزایش عدالت در توزیع یارانه‌ها و هدایت منابع به سمت اقشار نیازمند انجام شد. هرچند این سیاست در راستای بهبود هدفمندی یارانه‌ها ارزیابی می‌شود، اما برخی نگرانی‌ها درخصوص نحوه شناسایی دقیق دهک‌های درآمدی و آثار اجتماعی آن همچنان مطرح است. حذف یارانه‌ها حتی اگر هدف آن حذف از دهک‌های بالای درآمدی باشد، می‌تواند به شکل غیرمستقیم بر زندگی اقشار پایین جامعه هم اثر بگذارد.
دلایل و تاثیرات حذف یارانه سوخت
از بین رفتن خطای شناسایی دهک‌ها یکی از مهمترین موارد است. در عمل، سیستم‌های شناسایی درآمد و دارایی ممکن است دقیق نباشند. این یعنی برخی خانوارهای کم‌درآمد به اشتباه در گروه‌های پردرآمد قرار گرفته و یارانه‌شان قطع می‌شود. همچنین اثر زنجیره‌ای قیمت‌ها چالش دیگری است. حتی اگر یارانه سوخت فقط از دهک‌های بالا حذف شود، افزایش قیمت نسبی سوخت یا کاهش یارانه انرژی می‌تواند هزینه حمل‌ونقل و تولید را بالا ببرد. این افزایش قیمت کالاها و خدمات به همه مردم، از جمله اقشار کم‌درآمد، منتقل می‌شود.
در اینجا باید به کاهش تقاضای مصرفی اشاره کنیم. کاهش یارانه برای گروهی از مردم می‌تواند باعث افت تقاضا در برخی بازارها شود. این ممکن است درآمد مشاغل خرد یا کارگران غیررسمی (که بخش زیادی از آن‌ها در اقشار پایین هستند) را تحت تأثیر قرار دهد.
احساس بی‌عدالتی و فشار روانی یکی از آسیب‌های روانی محسوب می‌شود. حتی در صورتی که درآمد واقعی خانوار کم‌درآمد تحت تأثیر مستقیم قرار نگیرد، مشاهده افزایش هزینه‌ها یا شنیدن خبر حذف یارانه گروه‌هایی، می‌تواند حس ناامنی اقتصادی ایجاد کند که بر رفتار مصرفی و سرمایه‌گذاری خانوار اثر دارد. به همین دلیل، بسیاری از اقتصاددانان توصیه می‌کنند حذف یارانه‌ها همراه با سیاست‌های جبرانی هدفمند انجام شود، مثل افزایش یارانه نقدی یا غیرنقدی برای دهک‌های پایین، یا ارائه خدمات عمومی با کیفیت و رایگان در حوزه‌هایی مثل سلامت و آموزش
