سبقت تند امارات در جذب سرمایه‌گذار از ایران
گزارش سرمایه گذاری جهانی ۲۰۲۵ سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که سرمایه گذاری مستقیم خارجی جهانی در سال ۲۰۲۴ برای دومین سال پیاپی کاهش یافت. گزارش وضعیت سرمایه گذاری ورودی به کشورهای منطقه را بررسی و با ایران مقایسه می‌کند.
وضعیت سرمایه گذاری ورودی ایران
طبق آخرین آمار منتشر شده از گزارش آنکتاد ۲۰۲۵، سرمایه گذاری مستقیم خارجی ورودی به ایران در سال ۲۰۲۴ حدود ۱.۴۴۹ میلیارد دلار بود که نسبت به ۱.۴۲۲ میلیارد دلار در سال 2023 کمی رشد داشته است.
سرمایه گذاری مستقیم خارجی خروجی نیز افزایش داشته و از سال 2023 که 87 میلیون دلار بود به 89 میلیون دلار رسید و 2 میلیون دلار رشد داشت.
فریز ده‌ها همت پول نقد در بازارهای غیر مولد
جذب سرمایه 30 برابری امارات نسبت به ایران
امارات متحده عربی با حدود 45.6 میلیارد دلار جذب سرمایه در سال ۲۰۲۴، همچنان مقصد اصلی منطقه برای سرمایه گذاری مستقیم خارجی باقی مانده است که تقریبا معادل 9 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور می‌باشد. این کشور کوچک نزدیک 30 برابر ایران سرمایه خارجی جذب کرده است.
عربستان سعودی به‌رغم کاهش ۱۹ درصدی نسبت به سال قبل، همچنان 15.7 میلیارد دلار سرمایه جذب کرده است که حدود 10 برابر سرمایه جذب‌شده توسط ایران است. این عدد کاهشی سه ساله به طور متوالی برای این کشور را نشان می‌دهد که از 28.3 میلیارد دلار در ۲۰۲۱ به 15.7 میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رسیده است. با این حال، در سه‌ماهه اول ۲۰۲۵ رشد ۴۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان داده است.
قطر و کویت و عمان و بحرین نیز بخش قابل توجهی از سرمایه گذاری‌های منطقه را به خود اختصاص داده‌اند. تغییر روندهای عمان و بحرین به‌ویژه قابل توجه است. در سال ۲۰۲۳ میزان سرمایه گذاری ورودی کشورهای بحرین و عمان به ترتیب ۷.۲۲۶ و ۴.۷۴۵ میلیارد دلار بود. سرمایه گذاری در این دو کشور خلاف جهت هم حرکت کرد و در سال بعد بحرین با کاهش شدید به ۲.۴۷۸ میلیارد دلار و عمان با افزایش شدید به ۸.۶۸۵ میلیارد دلار رسید.
مقایسه با کشورهای همسایه
ترکیه با وجود کاهش ۱۱ درصدی جریان‌های سرمایه گذاری جهانی، موفق به جذب 10.6 میلیارد دلار سرمایه شده و نسبت به سال قبل تقریبا بی‌تغییر مانده است. هلند با ۲۳.۶ درصد و آلمان با ۱۱.۵ درصد بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران در ترکیه بوده‌اند.
پاکستان در سال 2024 حدود 2.5 میلیارد دلار جذب کرده و 25 درصد رشد نسبت به سال قبل داشته است. چین ۲۷ درصد این سرمایه گذاری‌ها را به نام خود زده و بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار در پاکستان محسوب می‌شود.
افغانستان در سال ۲۰۲۴، به دلیل بی‌ثباتی سیاسی و تسلط طالبان، سطح بسیار پایینی از جذب سرمایه داشته است. عراق نیز وضعیت منحصربه‌فردی دارد؛ آمار رسمی جریان منفی ۷.۵ میلیارد دلار را نشان می‌دهد اما گفته شده پروژه‌های گرین‌فیلد ۲۴ میلیارد دلار به این کشور جذب کرده‌اند.
هند: رتبه اول سرمایه گذاری در اقتصاد دیجیتال
هندوستان با 27.5 میلیارد دلار جذب سرمایه، رتبه ۱۵ جهانی را در جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی کسب کرده و در مقایسه با سال قبل یک پله صعود داشته است. این کشور با 114 میلیون دلار پروژه در اقتصاد دیجیتال، به رتبه اول پروژه‌های گرین‌فیلد دست یافت.
همانطور که در گزارش قاره‌ای سرمایه گذاری جهانی ۲۰۲۵ اشاره شد، ۱۰ کشور تقریبا ۸۰ درصد از سرمایه گذاری‌های جدید در حوزه اقتصاد دیجیتال در جنوب جهان را به خود اختصاص داده‌اند. هندوستان در رتبه اول به تنهایی 22 درصد از این سرمایه را از آن خود کرد.
چین با کاهش 40 درصدی جذب سرمایه و رسیدن به ۱۱۶ میلیارد دلار، از رتبه دوم به چهارم جهان سقوط کرده است. این روند کاهشی نشان‌دهنده چالش‌های جدی این کشور در حفظ جایگاه سرمایه گذاری است.
روسیه به دلیل تحریم‌ها و تنش‌های ژئوپلیتیکی، از حدود 9 میلیارد دلار به 3.3 میلیارد دلار رسید و کاهشی 168 درصدی در ۲۰۲۴ تجربه کرده است.
تحلیل روندهای عمده
با وجود تحریم‌ها و فشارهای خارجی، ایران توانسته روند نسبتا پایداری در جذب سرمایه حفظ کند. ترکیه نیز برخلاف روند نزولی جهانی، رشد مثبت داشته است. سرمایه گذاری در بخش دیجیتال تنها بخشی بوده که به طور جهانی رشد مثبت داشته است.
چین، قدرت اقتصادی منطقه، کاهش قابل‌توجهی در میزان سرمایه گذاری خود تجربه کرده است. دو کشور عراق و روسیه نیز همچنان با خروج خالص سرمایه مواجه هستند. عربستان نیز به‌رغم برنامه‌های چشم‌انداز ۲۰۳۰، روند نزولی سه ساله داشته است.
دلایل احتمالی تغییرات
عوامل مثبت و منفی متعددی برای این تغییرات در کشورها دیده می‌شود. برای مثال در ترکیه و امارات متحده عربی، بهبود محیط کسب و کار و موقعیت جغرافیایی استراتژیک تاثیرگذار بوده‌اند. تنوع بخشی اقتصادی موثر به‌ویژه باعث رشد سرمایه گذاری خارجی در امارات شده است. در هند نیز سیاست‌های جذب سرمایه هدفمند، تاثیرگذار بوده است.
از سوی دیگر تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و روسیه، بی‌ثباتی سیاسی و امنیتی در عراق و افغانستان، چالش‌های ساختاری اقتصادی چین و کاهش قیمت نفت در کشورهای نفت خیز منطقه، از عواملی بودند که باعث ایجاد افت در رشد سرمایه گذاری خارجی شدند.
ایران به‌رغم محدودیت‌های ساختاری شامل تحریم‌های مالی و بانکی، پیچیدگی فرآیندهای اداری، نوسانات نرخ ارز و ضعف زیرساخت‌های دیجیتال، توانسته وضعیت نسبتاً پایداری حفظ کند. عمده سرمایه گذاری‌های ایران از چین، ترکیه، امارات و روسیه تامین می‌شود. این کشور در مقایسه با همسایگان خود جایگاه متوسط رو به پایینی دارد. در حالی که کشورهایی مثل امارات، هند، عربستان و ترکیه میلیاردها دلار سرمایه جذب می‌کنند، ایران در محدوده ۱.۴ میلیارد دلار باقی مانده است.
با این حال، ثبات نسبی ایران در شرایط تحریم و نیز پتانسیل بالای اقتصاد دیجیتال فرصت‌هایی برای بهبود جایگاه آینده فراهم می‌آورد. برای بهبود وضعیت، ایران نیاز به توسعه زیرساخت‌های دولت دیجیتال، تسهیل فرآیندهای مجوزدهی، تدوین بسته‌های تشویقی هوشمند و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای دارد.
