نبرد پاکستان برای گریز از پرداخت غرامت "خط لوله صلح" به ایران

به گزارش اکونگار، ماجرای بی‌سرانجام «خط لوله صلح» این روزها دوباره خبرساز شده است. حالا چند هفته‌ای از مهلت پایان قرارداد مربوط به آن می‌گذرد و قانونا پاکستان موظف به پرداخت 18 میلیارد دلار غرامت به ایران است.

تجارت جهانی پاکستان در آستانه رکوردزنی است؟

«خط لوله صلح» نام خط لوله‌ای است که قرار بود برای صادرات گاز ایران به هند و پاکستان ساخته شود. بر‌اساس تفاهم‌های انجام‌شده، ایران متعهد شده بود که تا ۲۵ سال، گاز خود را با قیمت توافقی به هند و پاکستان بفروشد. قرار بود ساخت خط لوله که از سال ۲۰۰۲ آغاز شد، در سال ۲۰۱۴ به بهره‌برداری برسد؛ اما با کنار‌کشیدن هند از این پروژه و تعلل پاکستان برای کشیدن خط لوله به خاک خود، نیمه‌کاره رها شد. البته ایران کنار نکشید و با پرداخت هزینه‌های سنگین خط لوله، پای تعهداتش ماند. ایران ساخت خط لوله را تا مرز پاکستان پیش برد؛ اما در مقابل، تحریم‌ واشنگتن سبب شد پاکستان از خرید گاز ایران منع شود و این ریسک ژئوپلیتیکی تبدیل به عاملی شد تا بانک‌های پاکستانی تمایلی به تأمین مالی این پروژه نداشته باشند.

پایان مارس 2024، پایان مهلت پاکستان برای تکمیل خط لوله بود. بنابراین با نزدیک شده به این موعد خبرهایی از پاکستان درباره بازگشت به قرارداد مخابره شد. مثلا کمیته انرژی پاکستان با احداث خط لوله گاز تا مرز ایران موافقت کرد و کمی بعد هم خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان رسما اعلام کرد که کشورش به دنبال احیای قرارداد گازی سال ۲۰۰۹ با ایران، حتی با وجود مخالفت واشنگتن، است. او تأکید کرد که پاکستان حق قانونی واردات گاز طبیعی از ایران را دارد؛ زیرا ایران می‌تواند انرژی پاکستان را به‌راحتی و با قیمت مناسب تأمین کند. به گفته خواجه آصف، آمریکا باید چالش‌های پاکستان در واردات انرژی با قیمت بالا از بازارهای بین‌المللی را درک کند و در صورت اصرار بر مخالفت با انتقال گاز از ایران به پاکستان، راه‌حل جایگزین ارائه دهد. همزمان اما مقامات آمریکایی هم تاکید می‌کنند که مانع پیشبرد پروژه خواهند شد.

بازی پاکستان برای فرار از غرامت

آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازگانی، در گفت‌وگو با «اکونگار» در این باره توضیح می‌دهد که رفتار پاکستان و تظاهرشان به بازگشت به قرارداد صرفا برای فرار از پرداخت غرامت است و از آن مهمتر اینکه اعتقاد دارد که مخالف اصلی پیشبرد پروژه خط لوله صلح در پشت پرده، روسیه است نه آمریکا.

پاکستان عزمی برای اجرای طرح خط لوله صلح ندارد 

او در پاسخ به این پرسش که آیا پاکستان در بازگشت به قرارداد جدیت دارد یا صرفا سروصدای رسانه‌ای به راه انداخته است؟ صراحتا می‌گوید: «من با گزینه دوم موافقم؛ فکر میکنم پاکستان عزمی برای اجرای طرح خط لوله صلح ندارد و این کارها و حرف‌هایش فقط یک بازی است. پاکستان متاسفانه همگرا با فرایند توطئه‌آلودی است که ایران را بایکوت می‌کند. استنباط من این است که برخلاف آنچه می‌گویند، مطلقا میلی به بازگشت به قرارداد ندارند و این یک بازی است برای اینکه یا کلا غرامت پرداخت نکند یا پرداخت غرامت را به تعویق بیندازد. اینکه در این کارش موفق باشد یا نه هم کاملا بستگی دارد به عرضه حقوقی ایران. ما متاسفانه خیلی موارد تحت عناوین مختلف از حق و حقوقمان کوتاه آمدیم و امیدواریم در این موضوع این اتفاق تکرار نشود چون عملا یک خط لوله استراتژیک نتوانست فرایندسازی شود».

پاکستان به وعده‌های خود عمل نکرد

او ادامه می‌دهد:«ما هزینه هنگفتی پرداخت کردیم و پای تعهداتمان ماندیم، این پاکستان بود که به تعهداتش عمل نکرد  و حجم عظیمی از سرمایه‌گذاری ما را بلااستفاده و ابتر باقی گذاشت. لذا در حقیقت ما هم از نظر سرمایه متضرر شدیم، هم نگهداری از خط انتقال برایمان پر هزینه و بدون کارآمدی است و از درآمدمان کاسته شده است. همه این موارد نشان می‌دهد زیان ما بشدت قابل توجه بوده و بخش حقوقی کشور باید به طور جد این موضوع را پیگیری کند».

ردپای بده‌وبستان‌های سیاسی و نظامی

نجفی در پاسخ به این که چرا دیپلماسی انرژی ما با مواردی از این دست بشدت سهل‌گیرانه مواجه می‌شود؟ نیز توضیح می‌دهد:« یک‌سری از مباحث، توافقات و اصطلاحا بده و بستان‌هایی در دنیا و سیاست‌های کلان وجود دارد که بنده به عنوان یک نماینده بخش خصوصی از آن مطلع نیستم. دولت است که باید آن را شفاف کند و پاسخ این چرا را بدهد که قاعدتا نمی‌دهد. من احتمال می‌دهم که در برخی جاها ما به واسطه پاکستان موقعیت‌ها و منافعی را کسب کردیم و این کشور به ما خدماتی داده که متعاقبا باعث شده ما از این حق و حقومان عقب‌نشینی کنیم یا آن را معوقش کنیم. من مطمئن نیستم که بتوانم این را قاطع بگویم چون همانطور که اشاره کردم این یک بده‌وبستان سیاسی، نظامی و استراتژیک به نظر می‌رسد که شاید تنها در بحث قرارداد خط لوله نگنجد».

همکاری با پاکستان بیشتر امنیتی است تا اقتصادی

اما آیا ممکن نیست پاکستان به علت قرار گرفتن در مضیقه شدید مالی بتواند مجوزی مانند مجوز خرید انرژی عراق از ایران، را از آمریکا بگیرد و به پروژه صلح بازگردد؟ رئیس کمیسون انرژی اتاق بازرگانی اینطور پاسخ می‌دهد:« همین حالا هم پاکستان از ما خرید انرژی به صورت‌های مختلف دارد و تبادلات بانکی آن هم ظاهرا انجام میشود. اما بخش ویژه همکاری ما با پاکستان بیشتر امنیتی است تا اقتصادی. البته ما از هندی‌ها هم رو دست خوردیم؛ قرار بود هندی‌ها در چابهار سرمایه‌گذاری کنند ولی با ما بازی کردند و نهایتا هم تجهیزاتشان را جمع کردند و بردند و به جای سرمایه‌گذاری در چابهار ایران با کشور امارات در خط اهنش مشارکت کردند. تمام این‌ها بازی‌های سیاسی است و در نتیجه نمیتوان درباره یک معامله اقتصادی پاسخ شفاف داد. این موضوعات پیچیدگی‌های خاص خودشان را دارند و باید در فضای نهادهای امنیتی مورد پرسوجو قرار بگیرد تا روشن شود در یک فضای امنتی چطور با هم  دادوستد کرده‌ایم. وگرنه همین حالا هم ما به پاکستان گاز ال‌پی‌جی میدهیم و مخازنی که در این کشوراست متعلق به گروه‌های اقتصادی ایرانی است».

ایران باید از پاکستان ادعای خسارت کند

او تاکید می‌کند:« درباره پاکستان آنچه مشخص است این است که باید ادعای خسارتمان را بکنیم  و اگر دولت ایران این موضوع  و خسران وارده را به طور جد دنبال نکند باید دلیلش را توضیح دهد و پاسخگو باشد. به نظرم باید توجه به این که چند روزی بیش از موعد پایان قرارداد نگذشته است شاید زود است بخواهیم بپرسیم چرا هنوز پیگیری نشده است»

 دست‌های پشت پرده روسیه

نجفی همچنین معتقد است که در پروژه خط لوله صلح بیشتر پای مخالفت روسیه در میان است تا آمریکا. او توضیح می‌دهد:« این خط انتقال یک خط انتقال گاز استراتژیک است و به نظر من اصلا این آمریکا نیست که با آن مخالفت می‌کند. از نگاه من روسیه است که با این خط انتقال گاز مخالفت دارد نه آمریکا. در حال حاضر روسیه، ترکمنستان و...از شمال ایران و از کشورهای شمالی ایران و حتی افغانستان، خط انتقال گازی را آورده و گاز را به هند، پاکستان و حتی چین منتقل می‌کنند. لذا به نظر می‌رسد روسیه در تلاش است تا رقیبی تحت عنوان ایران نداشته باشد. حتی بخش زیادی از ناترازی گازی که در کشور ما وجود دارد و اجازه نمیدهند که بهینه‌سازی مصرف گاز در کشور ما صورت بگیرد و ما جزو فعالان حوزه گازی دنیا باشیم، به همین دلیل است که روسیه مایل است مایل است اقتدار گازی خودش را در دنیا حفظ کند».

او می‌افزاید:«باید بررسی کرد که ذی‌نفع عدم اجرای خط لوله به هند کیست؟ طبیعتا روسیه است نه آمریکا. ما همه چیز را بر سر آمریکا خراب می‌کنیم درحالی که بسیاری مواقع مشخصا منافع کشورهای دیگر درگیر است. حرف تحریم و نقش همه‌جانبه آمریکا بیشتر دیگرانی را منتفع می‌‌کند که ظاهرا با ما رابطه خوبی دارند؛ اما در پشت پرده گرداننده تمام بازی‌ها هستند».