رواج قراردادهای غیررسمی در بازار کار /کارگران هر روز دورتر از قانون

به‌گزراش «اکونگار»: با تغییرات عمده اقتصادی بسیاری از تعاریف جامعه هم دست‌خوش تغییراتی خواهد شد. «اقتصاد غیررسمی» یا همان «اقتصاد خاکستری»، به فعالیت‌های اقتصادی گفته می‌شود که در خارج از سیستم رسمیقرار دارند مانند «دستفروشان»، «راننده‌ها» ، «کارگران خدماتی» و البته به گفته تحلیلگران این گرایش‌های اقتصادی فضای کسب‌وکارهای رسمی را هم هدف قرار داده است. باعدم نظارت دولت و دست باز کارفرماها در پرداخت حقوق، دستمزد و ... کارگران هم باز است ولی این به‌سود جامعه کارگری نخواهد بود زیرا در صورت بروز چالش‌های حقوقی اینروابط خارج از سیستم به پرونده‌های پیچیده‌ای تبدیل خواهند شد. حالا براساس مشاهدات و اظهارات نماینده‌ها و فعالان کارگری اقتصاد خاکستری ایران در حال گسترش است.

اقتصاد غیررسمی شامل فعالیت‌های اقتصادی که در خارج از سیستم رسمی ثبت و مالیات ندارند مانند «مشاغلخانگی»، «مشاغل کوچک» و فعالیت‌هایی که به‌دلایل مختلف از جمله فرار مالیاتی یا عدم ثبت قانونی انجام می‌شوند. همچنینباید اشاره کنیم که مشاغل غیرقانونی مانند قاچاق کالا و سناریوهای پول‌شویی هم در این چارچوب قرار می‌گیرند.نگرانی از اینجا آغاز می‌شود که هرچه شاهد افزایش اقتصاد غیررسمی باشیم در ادامه به همان اندازه جامعه از خدمات اجتماعیمانند خدمات بیمه‌ای، درمانی و بازنشستگی محروم خواهند شد. با گسترش دامنه فقر در کشورهایی مانند ایران که با چالش‌های اقتصادی زیربنایی دست به‌گریبان است تمایل برایفعالیت در حوزه‌های اقتصاد خاکستری بیشتر می‌شود چون هنگامی که کارفرماها خودشان را از قانون جدا می‌کنند کارگران هم راهی ندارند جز اینکه به خواسته‌های آنهاتمکین کنند. در ادامه این گزارش به همین موضوع پرداخته‌ایم.

محرومیت از حقوق اولیه

«احمد یاراحمدیان»، نماینده و سرپرست هیات کارگری جمهوری اسلامی در سازمان بین‌المللی کار طی اظهاراتی در همایش این سازمان گفتبه رشد اقتصاد غیر رسمی اشاره کرد و گفت: «در کنار پیشرفت‌های ملی، ما کارگران ایرانی همچون همتایان خود در سراسر جهان با چالش‌های عمیقی روبه‌رو هستیم که پیوند میان مشاغل،حقوق و رشد را تضعیف می‌کند. رشد اقتصادی همیشه به مشاغل شایسته و بهبود شرایط زندگی منجر نشده است. دستمزدها از رشد بهره‌وری عقب مانده‌اند، «اقتصاد غیررسمی» بسیاری ازکارگران را از حقوق اساسی محروم می‌کند و آزادی تشکل‌ها و حق چانه زنی جمعی در بسیاری از نقاط جهان رو به وخامت گذاشته است. تحولات فناورانه، تغییرات جمعیتی و اقلیمینیز فرصت‌ها و تهدیدهایی را به همراه دارند که نیازمند اقدام فوری و هماهنگ جهانی است.

برای تقویت پیوند حیاتی میان مشاغل، حقوق و رشد باید به پیام قدرتمند مدیرکل سازمانبین‌المللی کار توجه کنیم. ارزش‌های انسانی چسب محوری هستند که این سه عنصر را به هم متصل می‌کند. گفت‌وگوی اجتماعی به‌ویژه همکاری سه‌جانبه میان دولت‌ها، کارفرماها وکارگران ابزاری ضروری برای بازسازی اعتماد و تدوین راه‌حل‌های پایدار است.»

اقتصاد غیررسمی چیست؟

باتوجه به اینکه همه ابعاد آنچه اقتصاد غیررسمی نام دارد را نمی‌توان به‌صورت شفاف مورد بررسی قرار داد ولی با این حال بخشغیر‌رسمی به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که در چارچوب قوانین رسمی و ثبت شده یک کشور جایی ندارند و شامل فعالیت‌هایی در حوزه‌های تولیدی، خدماتی، بازرگانی والبته مهندسی ... است. اگرچه این خدمات به‌صورت روزمره معامله و مصرف می‌شوند ولی به‌دلایل مختلف آمار آنها در حساب‌های ملی لحاظ نمی‌شود و دولت‌ها عموما میل به کنترل آن دارندبه همین دلیل کارگران هر روز از آنچه «قانون کار» و «قانون تامین اجتماعی» نام دارد دورتر و دورتر می‌شوند. با این حال  بررسی‌های اخیر نشان داده است بیشتر کارهای غیررسمی توسط کارگران حاشیه‌نشین انجام نمی‌شود و برخی از کارگران با شرکت‌ها غیررسمی بودن را انتخاب می‌کنند.

سهم اقتصاد خاکستری از بازار کار

طبق مطالعات معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاقبازرگانی تهران، اندازه‌گیری اقتصاد غیررسمی دشوار است و اغلب از شواهد مربوط برای تخمین اندازه آن استفاده می‌شود. بر اساس داده‌های مجمع جهانی اقتصاد بیش از نیمی ازنیروی کار جهان در مشاغل غیررسمی مشغول به کار هستند صندوق بین‌المللی پول نیز آماری ارائه داده است که بر مبنای آن حدود ۶۰ درصد از کارگران در مشاغل غیرقانونی مشغول به کار هستند.

این آمار نشان می‌دهد که از هر ۵ کسب و کار در دنیا تقریباً ۴ کسب و کار به طور رسمی ثبت نشده‌اند. تحقیقات صندوق بین‌المللیپول نشان می‌دهد که سهم اقتصاد غیررسمی از کل اقتصاد به طور متوسط ۳۵ درصد از تولیدناخالص داخلی در کشورهای با درآمد پایین و متوسط در مقابل ۱۵ درصد در اقتصادهای پیشرفتهرا تشکیل می‌دهد.

اقتصاد غیر رسمی در ایران پدیده‌ای قدیمی است اما در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات اقتصادی بیکاری و تحریم‌ها گسترش یافته است.اندازه‌گیری آن دشوار است و مراجع مختلف آمار متفاوتی ارائه می‌دهند اما یکی از شاخص‌های نشانگر وضعیت اقتصاد غیررسمی میزان اشتغال غیررسمی است؛ بر اساس گزارش بانک جهانی اشتغال غیررسمی حدود ۶۰ درصد از کل اشتغال در ایران را تشکیل می‌دهد. همچنین بر اساس گزارشات

مرکز آمار ایران اقتصاد غیررسمی در کشور ما در بخش کشاورزی ۲۵ درصد، در بخش صنعت۳۸ درصد و در بخش خدمات ۳۷ درصد سهم دارد.